• دولت الکترونیک چیست؟

دولت الکترونیک بکارگیری فناوری اطلاعات در بخش‌های مختلف دولت، به منظور ارتقا سطح خدمات رسانی و افزایش بهره‏ وری می‎باشد که نتیجه آن افزایش رضایت مردم خواهد بود مشروط بر آن که پیاده‎سازی دولت الکترونیکی به طور صحیح و با موفقیت انجام شود.

در تعریف دولت الکترونیکی گفته می‎شود :«دولت الکترونیکی اطلاع‌رسانی و خدمات‎رسانی به موقع، کارآ و دقیق در ۲۴ ساعت شبانه روز، ۷ روز هفته و تمامی روزهای سال از طریق وسایل ارتباطی گوناگون همچون اینترنت و یا تلفن می‎باشد.» یکی از ملزومات دولت الکترونیک این است که سازمان‎های دولتی با یکدیگر همکاری پویا داشته باشند و از فناوری اطلاعات استفاده کنند.

• ساختار دولت الکترونیکی

ساختار دولت الکترونیکی متشکل از چهار بخش می‎باشد که در زیر به آنها اشاره می‎کنیم:

• دولت و شهروندان ( G2C)

رابطه دولت و شهروندان یکی از مهمترین بخش‌های دولت الکترونیکی می‎باشد. از یک سو دولت الکترونیکی موجب ارتقای سطح زندگی شهروندان در همه زمینه‌ها می‎گردد و از سوی دیگر شهروندان نیز با حمایت خود موجب ترغیب دولت برای راه اندازی سیستم‌های الکترونیکی می‎شوند. در این طرح، شهروندان با ارگان‎ها‎ی دولتی سرو کار ندارند بلکه از طریق یک درگاه واحد به انواع خدمات و اطلاعات دولتی مورد نیاز خود دسترسی پیدا می‎کنند.

• دولت و تجار کسبه ( G2B )

در این بخش دولت الکترونیکی در راستای کمک به تاجران و بازرگانان ارائه خدمات و اطلاعات را به شکل الکترونیکی و با صرف حداقل هزینه و زمان انجام می‎دهد. بازرگانان نیز در سطح ملی و بین المللی می‎توانند با استفاده از خدمات و اطلاعات تجاری که دولت به صورت سازمان یافته در اختیار آن ها می‎گذارد، امور خود را به پیش ببرند.

• دولت و کارمندان ( G2E )

در این بخش دولت برای بهینه سازی نحوه ارتباطات دولت با کارمندان، سازمان‌های مختلفی را به وجود می‎آورد به طوری که کارمندان دولت بتوانند با صرف حداقل زمان و هزینه امور اداری را انجام دهند. برای مثال پرداخت وام یا حقوق بازنشستگی می‎تواند به صورت الکترونیکی صورت بگیرد و حتی کارمندان می‌توانند در منزل وظایف اداری خود را انجام دهند. در این بخش اگر چه دولت در پی افزایش رفاه کارمندان می‎باشد اما به تبع آن شهروندان نیز می‎توانند نیازهای خود را در ارتباط با ارگان‎های دولتی رفع نمایند.

• دولت و دولت ( G2G )

در بخش دولت با دولت با روابط بین المللی و فراملی مواجه هستیم به طوری که تعاملات و ارتباطات میان دولت‌ها نظیر تبادل اسناد و اطلاعات به صورت الکترونیکی انجام می‎شود.

• اهداف دولت الکترونیک

1. اقتصادی بودن و کارآیی خدمات دولتی
2. ایجاد و بهبود چهره و تصویر از دولت در اذهان شهروندان
3. ایجاد زمینه مشارکت هر چه بیشتر مردم در امور اجرایی دولت
4. ارائه خدمات راحت‌تر و مطمئن‎تر با صرف هزینه کمتر و باکیفیت برتر به شهروندان
5. امکان هدایت و رهبری؛ پشتیبانی از جامعه مبتنی بر دانش و گسترش فرهنگ نوآوری
6. بکارگیری روش‌های مناسب برای اداره جامعه از قبیل توانایی کنترل قیمت ها در بخش‎ها‎ی اقتصادی
7. توانایی انتقال فرآیندهای داخلی و خارجی، انجام امور به سمت مشتری‎گرایی که بر پایه فناوری‌های مبتنی بر شبکه و بهره‎گیری از فناوری ارتباطات صورت می‎گیرد.

• مراحل استقرار دولت الکترونیک
• تعریف ساختار دولت الکترونیک و مشخص کردن اجزا و عناصر آن
• مشخص کردن کاربران و مخاطبان دولت الکترونیک
• ترسیم چشم اندازی ساده که شامل نتایج مورد انتظار از دولت الکترونیک باشد
• تعیین اهداف عملیاتی دولت الکترونیک که قابل اندازه‎گیری و قابل سنجش باشد
• تعیین خط مشی‌های لازم جهت حمایت از تحقق مطلوب دولت الکترونیک
• تعیین خط مشی که میزان آمادگی سازمانی برای استقرار دولت الکترونیک را تعیین نماید
• تعریف فرآیند و مراحل استقرار دولت الکترونیک
• برآورد نیازهای جامعه و تأمین سیستم‎های الکترونیکی بر اساس نتایج بدست آمده

• استراتژی‎ها‎ی دولت الکترونیک
• اطلاع رسانی: اطلاع‎ رسانی به شهروندان برای استفاده از سیستم‎ها‎ی راه‎اندازی شده از طریق رسانه‎ها‎ی جمعی؛ مانند اطلاع رسانی در مورد کسب مجوز شکار یا صدور گواهینامه رانندگی.
• برقراری ارتباط یک طرفه : قرار دادن فرم‌های الکترونیکی در اختیار متقاضیان. این فرم‎ها‎ معمولا به صورت سنتی و دستی تکمیل می‎شوند.
• برقراری ارتباط دوسویه: در برخی از موارد، فرم‎ها‎یی که در اختیار کاربران قرار می‎گیرد تنها از طریق دستی تکمیل نمی‎شود بلکه متقاضیان می‎توانند به صورت الکترونیکی آنها را پر و ارسال نمایند.
• تراکنش‌ها و تعاملات: تمامی فرآیندها و عملیات اداری از ابتدا تا پایان به شکل الکترونیکی صورت می‎گیرد.
• مزایا دولت الکترونیک
• تغییر شیوه امور حاکمیتی و افزایش قدرت مدیریت دولت بر امور اجرایی کشور.
• ساده‎سازی نحوه ارائه خدمات به شهروندان و سهولت بخشیدن دسترسی به آنها
• ارتقا کارآیی و اثربخشی دولت از طریق حذف لایه‌های میانی
• تسهیل دسترسی مشتریان به اطلاعات و کاهش بوروکراسی اداری
• ارتقا توان پاسخگویی به نیازهای شهروندان
• سهولت بخشی به فرآیندهای کسب و کار مؤسسات
• کاهش هزینه‌ها از طریق یکپارچه سازی و حذف سیستم‌های زائد
• ایجاد بینش نتیجه گرایی مثبت دولت در اذهان شهروندان
• افزایش خلاقیت با به کارگیری روند بخش خصوصی در امور دولتی

• معایب
• فرهنگ و ذهنیت پایین برخی شهروندان برای کار با سیستم‎ها‎ی الکترونیکی. از سوی دیگر تغییر ذهنیت و فرهنگ سنتی در مورد استفاده از خدمات، هزینه زیادی خواهد داشت.
• ناتوانی در ایجاد روش‌های قانونی مناسب برای تجارت الکترونیک زیرا در حال حاضر اقتصاد جهانی به سمت اقتصاد دیجیتالی تمایل دارد که در این شرایط، هرگونه تضاد و پارادوکس قانونی در تجارت‌های بین المللی بیش‎تر نمود پیدا می‎کند. بنابراین دولت‌ها با مشکل مربوط به مالیات بر تجارت الکترونیکی و نحوه کنترل آن، امضای الکترونیکی قراردادهای تجاری و کنترل بر برنامه‌های رمزنویسی مواجهه هستند.
• با افزایش اقتصاد دیجیتالی، گاهی استفاده صحیح از آن خنثی یا به غلط استفاده می‎شود و در نتیجه تنوع را از بین برده و مردم را تشویق می‎کند تا بر اساس روش‌های جدید جهانی تعامل کنند. این امر موجب از بین رفتن فرهنگ‎ها‎ی بومی می‎گردد.

• موانع تحقق دولت الکترونیک
• عدم توانایی دولت در دریافت اطلاعات دیجیتالی
• فقدان تخصص فناوری اطلاعات در برخی کشورها
• عدم احساس نیاز برخی دولت ها به وجود دولت الکترونیکی
• ناتوانی دولت‎ها‎ در تفکیک میان اطلاعات سری و غیرسری
• عدم حمایت مدیران ارشد سازمان‌ها از ایجاد سیستم‎ها‎ی الکترونیکی
• فقدان سیستم‎ها‎ی فنی برای ایجاد ارتباط میان واحدهای مختلف کشوری
• پرداخت هزینه‎های سنگین برای ایجاد، حفظ و توسعه پایگاه‌های اطلاعاتی و شبکه‌های اطلاع رسانی